Deelname aan het arbeidsproces is een van de belangrijkste factoren die bijdragen aan hogere economische én sociale welvaart (RaboResearch, 2024). Werkenden genieten niet alleen een hoger inkomen, maar hebben ook meer sociale contacten. Ook voor werkgevers biedt een extra werkende of collega binnen de onderneming meerwaarde. Onderzoek toont aan dat samenwerking tussen collega’s leidt tot meer productie.

Russische wiskundigen produceren bijvoorbeeld meer kennis wanneer zij samenwerken (Borjas en Doran, 2015). Ook scholieren presteren beter wanneer minder vaardige docenten samenwerken met vaardigere collega’s (Papay et al., 2020). Collega’s verbeteren niet alleen de zakelijke prestaties van werknemers, maar beïnvloeden ook hun privébeslissingen.

Zo nemen werknemers eerder deel aan een pensioenplan als hun collega’s dat doen (Duflo en Saez, 2002) en is het 11% waarschijnlijker dat mannen vaderschapsverlof opnemen als hun collega’s dat ook doen (Dahl et al., 2014). De effecten van collega’s op jouw keuzes worden in de economie wel “peer effects” genoemd. Goede collega’s hebben dus waarde die groter is dan alleen de productie van het individu.

Maar een ruim aanbod van collega’s is geen vanzelfsprekendheid. De aankomende twaalf jaar verdwijnt ongeveer 28% van het huidige personeel van overheidsinstellingen, de vervoer en opslagbranche en de industrie omdat het met welverdiend pensioen gaat (CBS, 2023). Dit betekent helaas voor deze (en meer) sectoren dat er naar verwachting per saldo minder collega’s op de werkvloer zijn (RaboResearch, 2024). Hoe ga je daar mee om als organisatie?

Eén mogelijkheid is om technologie in te zetten. Collega’s vervangen door (specifieke) kunstmatige intelligentie is momenteel kosteneffectief voor slechts 0,4% van de taken binnen Amerikaanse ondernemingen (Svanberg, 2024). Hoewel technologie snel vooruitgaat, is grootschalige implementatie nog niet mogelijk.

Maar stel dat jij als werkgever wel een uittredende collega kunt vervangen door een kunstmatige collega, is dat dan een goed idee? Dat is niet gegarandeerd: in een experiment van Dell’Acqua et al. (2023) presteerden kunstmatige collega’s beter dan menselijke collega’s, maar daalde de totale teamprestatie door de aanwezigheid van een kunstmatige collega. Dit komt door hogere coördinatiekosten, minder vertrouwen in de kunstmatige collega en verminderde prestaties van menselijke collega’s.

Maar een onderneming kan er ook voor kiezen technologie in te zetten om juist nieuwe collega’s toe te voegen aan het team. Bijvoorbeeld door met behulp van technologie onbenut potentieel in de arbeidsmarkt aan te boren. Nieuwe technologieën maken arbeid minder locatie-gebonden en hebben het arbeidsaanbod van vrouwen vergroot (Goldin, 2024). Spraakherkenningssoftware en thuiswerken bevorderen inclusie van individuen met een fysieke of geestelijke arbeidsbeperking (McNaughton en Light, 2013). In 2022 was de arbeidsparticipatie van individuen met een arbeidsbeperking nog nooit zo hoog. Slechts 15% van de werkgevers heeft echter een werknemer met een arbeidsbeperking in dienst (UWV, 2023). En dat is zonde, want zo missen deze werkgevers niet alleen het productiepotentieel van deze werknemers, maar ook de kans om collega’s toe te voegen aan het team, met de extra waarde die dat biedt.

*Suzanne Bijkerk is economic researcher bij RISE RaboResearch