Nederland is niet het enige land dat met uitdagingen voor werk door mensen met een beperking te maken heeft. Welke creatieve oplossingen hebben ze in het buitenland gevonden om volwaardig mee te doen op de arbeidsmarkt? Vandaag de onderlinge vergelijking.
In de vorige vier afleveringen van deze serie over inspiratie uit het buitenland maakten we een denkbeeldige reis door België, Engeland, Oostenrijk en Duitsland:
Aflevering 3: Vlaanderen, ondersteuningspremie en sociale economie>>
Aflevering 4: Britten zetten in op kans om te werken>>
Aflevering 5: Oostenrijk zet stevig in op volwaardig meedraaien>>
Aflevering 6: Deutschland soll inklusiver werden>>
De zuiderburen in Vlaanderen om precies te zijn – het arbeidsmarktbeleid in België is een zaak van de gewesten – zijn gecharmeerd van de Nederlandse actie ‘op naar 125.000 banen’ omdat die zo’n concreet doel heeft. Ons buurland koppelt doelen aan verhoging van de ‘werkzaamheidsgraad’ in het algemeen. Zo is de Vlaamse Regering een eind op weg met 120.000 Vlamingen die zij extra aan een job wil helpen. Voor mensen met een arbeidsbeperking kwamen we echter niet verder in de datasets. Op het vlak van afstand tot de arbeidsmarkt maakt het natuurlijk wel uit welke doelgroep je op het oog hebt.
De Britten zetten vooral in op de ‘kans om te werken’. De aanmoediging en ondersteuning van de ‘meest kwetsbaren’ vormen een nieuwe stap in de sociale hervormingen van de Britse regering, naast het Back to Work plan waar miljarden in worden geïnvesteerd.
Volwaardig meedraaien
Oostenrijk is van de afdeling volwaardig meedraaien. Het Alpenland hanteert als krachtig inclusief uitgangspunt ‘dat mensen met een beperking op de arbeidsmarkt meedraaien en deelnemen aan het beroepsleven’.
Dus is de (arbeids- en gelijkheids)wetgeving ook vrij duidelijk. Volgens de Arbeidsongeschiktheidswet zijn alle bedrijven in Oostenrijk die 25 of meer werknemers in dienst hebben, verplicht om voor elke 25 werknemers één gehandicapte met ‘begunstigdestatus’ (degene met een beperking staat als zodanig geregistreerd) in dienst te nemen.
Wordt die niet nagekomen, dan betaalt de werkgever voor elke maand dat die situatie duurt, een compenserende belasting. De opbrengst is bestemd voor de ondersteuning van mensen met een handicap bij hun integratie op de arbeidsmarkt. Daarvoor heeft de Sozialministerium-dienst een breed scala aan instrumenten en subsidies beschikbaar.
De uitkomst, over een reeks van jaren: voordat bij ons de banenafspraak van kracht werd lag Oostenrijk al ver voor op de arbeidsdeelname van mensen met een handicap in Nederland.
‘Integrieren’
In Duitsland zijn particuliere en publieke werkgevers met minstens 20 banen wettelijk verplicht om minstens 5 procent van hun banen te vervullen met ernstig gehandicapten of andere daarvoor in aanmerking komende mensen. Halen ze dit quotum niet, dan betalen ze maandelijks een compensatieheffing van 140 tot 720 euro per verplichte werkplek die niet bezet is. Deze wijze van opnemen richting arbeidsmarkt heet bij onze oosterburen ook ‘integrieren’.
Inclusie is bij hen deels een kwestie van economisch vernuft. Als het potentieel beter uitgenut zou worden, zouden er vrijwel direct rond de 166.000 mensen ter beschikking komen. Intussen is de arbeidsparticipatie van mensen met beperkingen door de jaren heen al fors gestegen.
Eenmaal aan het werk ‘genieten’ ernstig gehandicapten in Duitsland een bijzondere bescherming tegen ontslag. Een contractbeëindiging zonder toestemming van het verantwoordelijke integratie-/inclusiebureau, is ongeldig.
Mondiale database
Zo kunnen we nog een hele poos met individuele landen en staten doorgaan. Maar wat valt er bij elkaar over te zeggen? In het Journal of Disability Policy Studies kwamen we een recent vergelijkend overzicht (2021) tegen waarin arbeidswetten en -beleid ‘in verband met handicaps in 193 landen’ worden gegroepeerd. Het aantal staat gelijk aan alle VN-lidstaten. Het overzicht wordt geafficheerd als de eerste mondiale database om arbeidsgerelateerde wettelijke bepalingen in alle landen voor personen met een handicap te documenteren.
Terugkerende thema’s
De studie richt zich op drie hoofdthema’s uit de internationale praktijk:
• het verbod op discriminatie
• garanties op redelijke aanpassingen en voorzieningen
• en positieve maatregelen
International Comparison of the Systems and Realities of Employment of People with Disabilities in Seven Countries, auteur: Kai Seino, Japan november 2022
Een paar conclusies hieruit:
• De wereld heeft belangrijke vooruitgang geboekt bij het verbieden van op handicap gebaseerde discriminatie op de arbeidsmarkt. De helft van alle landen beschermt specifiek tegen discriminatie bij werving, beroepsopleiding, loopbaanontwikkeling, beloning en ontslag.
• In iets meer dan de helft van de landen zijn garanties voor redelijke aanpassingen op het werk aanwezig.
• Wettelijke bepalingen over positieve maatregelen zijn wereldwijd merkbaar minder gebruikelijk dan de twee andere wettelijke garanties. Minder dan de helft (45%) van de landen schrijft positieve maatregelen voor, terwijl minder dan een derde (27%) werkgevers prikkels biedt om werknemers met een handicap in dienst te nemen of te behouden.
Dan nog een open deur maar niet minder een feit: zelfs als er wetten bestaan, kunnen landen en bedrijven nog steeds aanzienlijke vooruitgang boeken bij de implementatie ervan. Zo zijn ‘redelijke aanpassingen’ in Kameroen wettelijk verplicht. Maar een paar jaar geleden bleek nog dat 50% van de mensen met een handicap in dit land, hun werkplek als ontoegankelijk of hinderlijk ervaart.
Gericht werkgelegenheidsbeleid
We zijn natuurlijk met name geïnteresseerd in de effecten van gericht werkgelegenheidsbeleid. Voor een recente vergelijking (2022) van door de overheid ‘opgelegde’ anti-discriminatiemaatregelen en quota-beleid op het vlak van werk voor mensen met een beperking kwamen we terecht in… Japan. Auteur Kai Seino van het National Rehabilitation Center for Persons with Disabilities (Rehab) deed vanuit Japan vergelijkend onderzoek naar de aanpak in zeven verschillende landen: Japan, de Verenigde Staten, Engeland, Duitsland, Frankrijk, Italië en Zweden.
Een keuze voor zeven welvarende landen met allemaal een actief beleid op het vlak van werkgelegenheid voor mensen met een beperking.
Systeemkeuzes
Groot-Brittannië is overgestapt van het quota-systeem om een bepaald aantal mensen in dienst te nemen, naar een anti-discriminatie aanpak. Vanwege de beperkingen van hun anti-discriminatiemaatregelen hebben de Verenigde Staten juist een substantieel systeem van quota-werkgelegenheid ingevoerd. Japan, Duitsland en Frankrijk, die als belangrijkste beleid al langer een quota-systeem hebben ingevoerd, positioneren dit als positieve discriminatie.
Zeker of minder effectief
De twee systematieken kunnen als complementair worden beschouwd. Wat de effecten van beide betreft, duiden de resultaten op een zeker effect van de keuze voor quota-werkgelegenheid in Japan en Duitsland. Terwijl volgens dezelfde vergelijking het anti-discriminatiesysteem overwegend ineffectief blijft. Waarbij gezegd moet worden dat Japan een heel streng quota-systeem kent, waardoor het aantal mensen met een beperking dat werk heeft continu aantoonbaar toeneemt.
Wat trouwens niet wegneemt dat de Japanse studie voorstelt om vanuit inclusief denken en principes van gelijkheid en gelijke mogelijkheden, anti-discriminatie toch als fundament en eerst aangewezen beleidsconcept te nemen.
Uitdagingen
Uitdagingen voor de toekomst (in Japan, maar elders vast ook) zijn:
• Het verbeteren van bestaande wetgeving om de rechten van mensen met een handicap te garanderen en discriminatie te verbieden.
• De definitie van personen met een handicap die in de twee systematieken verschilt, te herzien.
• Het monitoren en verifiëren van de effectiviteit van maatregelen door de juiste statistische gegevens bij te houden.
In de volgende aflevering, voorafgaande aan de conclusies van deze internationale tocht rond de banenafspraak die duidelijk haar gelijke niet kent, meer over de toekomst en houdbaarheid van dit type werkgelegenheidsbeleid. En: wat vinden arbeidsbeperkten eigenlijk zelf?
Tekst: Klaas Salverda
