Sociaal ondernemen is experimenteren, lef tonen en volharden in je dadendrang. Een man die dat begreep was Jacques van Marken (1845-1906). De gevoelige domineeszoon maakte (samen met zijn vrouw Agneta!) eind negentiende eeuw van Delft een industriestad. Hij leidde er drie fabrieken (Gist, Calvé en Lijm), schiep dus veel werkgelegenheid, maar voelde bovenal de missie om voor zijn personeel (en gezinnen) een menswaardig bestaan te creëren.
Zo ging hij in 1879 het gevecht aan met de aandeelhouders en commissarissen om een pensioenvoorziening van de grond te tillen. Hij overtuigde hen dat mensen net als machines slijten, en dat zijn Gistarbeiders op hun zestigste ‘moe van ‘t ploegen, het recht hebben om de avondzon zonder werken en zorgen voor het dagelijks brood te zien dalen.‘

Het was een eerste, gedurfde stap. De 148 arbeiders van zijn ‘kleine maatschappij‘ kregen als eersten in Nederland van een particulier ondernemer een pensioen. Het zou tot 1956 duren voordat de Pensioenwet tot stand kwam en iedere Nederlander recht kreeg om een mooie oudedagvoorziening.

Van Marken – een visionair – werd in zijn tijd door de pers geroemd als een ‘modelondernemer‘. Hij wilde samenwerken – Arbeid en Kapitaal verzoenen – en ging steeds verder met zijn experimenten. Hij bouwde in 1884 voor zijn personeel een tuinwijk (Agnetapark), ging met zijn vrouw tussen hen in wonen en kwam zelfs met een aandeel in de winst.

Wonderlijk genoeg kent heden ten dage bijna niemand deze pionier op het gebied van sociaal ondernemerschap. Zijn enige fout was namelijk dat hij de fabriek, zoals Stork, Heineken of Philips niet naar zichzelf heeft genoemd.

Omdat we zoveel van Van Marken kunnen leren, heb ik de afgelopen vier jaar geschreven aan een biografie over de eerste sociale ondernemer van Nederland. In het voorjaar kwam het boek uit. Ik zocht contact met Feike Sijbesma, CEO van DSM, het bedrijf dat in 1998 Gist Brocades overnam. Ik wilde hem het eerste exemplaar overhandigen, maar ook dat hij de dialoog aanging met ‘aartsvader’ Jacques. Dat leek me mooi, twee hemelbestormende ondernemers, allebei overtuigd van hun maatschappelijke verantwoordelijkheid, die zouden praten over sociaal ondernemen toen èn nu.

Ook Feike Sijbesma was zeer gecharmeerd van het idee. Dus toog ik naar Heerlen met een acteur die Van Marken zou spelen, en maakten we een filmpje. De rest is geschiedenis.

Jan van der Mast schreef de biografie over Van Marken: Jacques van Marken, de eerste sociaal ondernemer van Nederland. Het boek is hier te bestellen.

 

 

Jan van der Mast, auteur van de biografie: Jacques van Marken
De eerste sociaal ondernemer van Nederland.